Kişilerin ve kurumların gelir elde etmelerini ve yatırım yapmalarını kapsayan finans kavramı, ekonomiyle bütünleşmiştir. Finans sektöründe faaliyet gösteren çok sayıda kişi ve kuruluş bulunmaktadır. Bankalar, borsalar, yatırımcılar başta olmak üzere finansal sektörü oldukça hareketli ve geniş bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Maddi işlemlerin gerçekleştiği finans piyasasındaki ana varlık ise paradır. Paranın icadıyla başlayan bu finansal süreç yüzyıllardır gelişip büyüyerek varlığını sürdürmektedir. İnsanlar para ile alışveriş ve ticaret yapmaya başlamış, zamanla paranın ticareti yapılır hale gelmiştir. Bir para birimini satarak başka bir para birimi alma işlemi ve bunu yaparken kar elde etmenin amaçlanması, borsaların doğmasına sebep olmuştur.
Finans piyasaları yani borsalar, yatırımcıların yuvası haline gelmiştir. Fon fazlası olanlardan fon eksiği olanlara fon aktarımı yapılmasına imkan veren finansal piyasalar, gelişen teknoloji ve likiditenin artmasıyla büyümektedir. Finansal piyasalar iki şekilde incelenmektedir. Para piyasası, kısa vadeli araçların kullanıldığı bir finansal piyasadır. Döviz, para, repo, ters repo, banka mevduatı ve 1 yıla kadar vadelenmiş menkul kıymetler para piyasasında kullanılan finansal araçlardır. Para piyasası uzun süren fiyat dalgalanmalarından etkilenmediği için yatırımcılar tarafından daha az riskli görülmektedir. Orta ve uzun vadeli yatırımların bulunduğu sermaye piyasasında ise 1 yıldan uzun vadeli işlemler yapılmaktadır. Devlet tahvili, hisse senedi, ipotek senedi, şirket tahvili, krediler, hazine bonosu gibi finansal araçlar sermaye piyasasında kullanılmaktadır. Uzun süreli fiyat dalgalanmalarına sık rastlanıldığı için sermaye piyasası para piyasasına göre daha riskli kabul edilmektedir. Her iki grubun da belirli ortak özellikleri vardır. Finansal piyasalar, finansal varlıklar için uygun olan fiyatın belirlendiği platformlardır. Piyasada işlem gören finansal varlıkların en hızlı şekilde ve değerinden en az kayıp verecek şekilde işlem görmesi için finansal piyasalar likidite sağlamaktadır. Bunun yanında finansal piyasalar ülke ve dünya ekonomisine göre şekillendiği için bu piyasalarda işlem yapan her kişi ve kurumunun ekonomiye dair bilgi edinmesini sağlamaktadır.
Finans piyasalarında işlem yapmak istiyorsanız öncelikle finansal kavramları bilmeniz gerekmektedir. Borsalarda yapılan işlemler ve ekonomi politikaları teknik terimlere sahiptir. Bu teknik terimleri iyice öğrenmeli ve finans dünyasına dair bilgi edinmelisiniz. Finans piyasalarına giriş yapmadan önce mutlaka borsalarla ilgili bir araştırma yapmalısınız. Borsaların sayısı ve çeşidi oldukça fazladır bu nedenle finans piyasasına girmeden önce bu piyasaları iyice araştırmalısınız. Hangi borsa ne zaman ve nasıl kurulmuş? İşlem hacmi nasıl? Referans yorumları nasıl? Bunun gibi sorulara araştırma aşamasında mutlaka yanıt bulmalısınız. Gelişen teknoloji sayesinde artık borsada işlemler online olarak yapılabilmektedir. Her şeyin internetten gerçekleştiği bu aşamada işlem yapacağınız finansal piyasanın güvenilir olması oldukça önemlidir. Bu aşamada hangi finansal araçları kullanacağınıza karar vermelisiniz. Dolar mı alacaksınız yoksa bitcoin mi? Belki de hisse senedi? Alım-satım yapmak istediğiniz finansal aracı iyi seçmelisiniz. Bunun için de söz konusu finansal araçlarla alakalı uzman ekonomistlerin teknik analizlerini okumalısınız. Ayrıca borsada yer alan her bir finansal aracın kendine ait günlük, aylık, haftalık, yıllık ve daha geniş kapsamlı periyotlarda grafikleri bulunmaktadır. Bu grafikler söz konusu finansal aracın borsadaki bütün hareketlerini izlemenizi sağlamaktadır. Bu nedenle bu grafiklere fazlasıyla dikkat etmelisiniz. Grafikleri yorumladıktan sonra alım-satım yapmak istediğiniz finansal aracın getirisine dair bir tahmin geliştirebilirsiniz.
Finansal piyasalar, sadece ekonomik gelişmelerden etkilenmemektedir. Siyasi, sosyolojik, coğrafi ve askeri pek çok faktör finans piyasalarına direkt etki etmektedir. Bu faktörler borsada yaşanacak düşüşlere ve yükselişlere dair fikir verebilmektedir. Bu nedenle gerek ulusal gerek global bütün gelişmeleri yakından takip etmeli ve piyasadan uzak kalmamalısınız. Finansal piyasalarda yapılan yatırımlar sağlıklı bir takip ve analiz süreci gerektirmektedir.
Bir Finansçının Bilmesi Gerekenler
Finans sektörü, nasıl hareket edileceğini iyi bilen yatırımcılar için oldukça kazançlı olmaktadır. İyi bir finansçı bilinçli olmalı, piyasaları iyi tanımalı ve ekonomiye hakim olmalıdır. Bu sayede finans piyasalarında güç kazanabilmektedir. Alım-satım işlemlerine dayanarak finansal araçların ticaretinin yapıldığı finans piyasalarında rol sahibi olan her finansçının bilmesi gereken bazı faktörler vardır.
Bir finansçının öncelikle ekonomiye dair bilgisinin olması gerekmektedir. İktisadi politikalar, ekonomik terimler, finansal tablolar ve grafiklerin yorumlanması konusunda bilgi edinmelidir. Finansal araçları iyi tanımalı, onları ne zaman ve nasıl kullanacağını bilmelidir. Bunun yanında borsalara dair araştırma yapmalı ve işlem yapacağı borsayı iyi seçmelidir. Bir finansçının en önemli amacı yaptığı yatırımlardan kar elde etmektir. Bu nedenle hangi borsada hangi finansal araçları kullanarak işlem yapacağını iyi bilmelidir. Finansal araçların değerine etki eden siyasi, askeri, coğrafi ve sosyolojik pek çok etken bulunmaktadır. Finansçı bu etkenlere dair gelişmeleri yakından takip etmeli, sadece ekonomik gelişmelerle ilgilenmemelidir. Ulusal ve global boyuttaki bütün gelişmeler finansçılar için önem arz etmektedir.
Finansçı, ekonomik terimlere hakim olmalıdır. Özellikle uzman ekonomistlerin teknik analizleri bu terimlerle doludur. Söz konusu analizleri iyi anlamak için teknik terimlere hakim olmak gerekmektedir. İşlem yapılacak finansal araçların her birinin grafikleri bulunmaktadır. Finansçının bu grafikleri yorumlayacak kadar teknik bilgiye ve deneyime sahip olması gerekmektedir. Finansal piyasalarda güç kazanmak için teknik bilgi ve deneyim şarttır. Deneyim kazanma aşamasında büyük yatırımlardan uzak durulmalı, daha kısa vadeli ve küçük miktarda yatırımlarla ilerlenmesi gerekmektedir. Deneyim kazandıkça öğrenilen bilgiler pekişecek ve piyasalar daha iyi tanınacaktır. Buna bağlı olarak finansal araçların değerine dair yapılan tahminlerin doğru olma olasılığı artacak ve yatırımlardan gelir elde etme şansı da aynı oranda artacaktır.
İyi bir finansçının gözlem ve analiz yeteneği gelişmiş olmalıdır. Yatırımlar, ani kararlarla şekillenmemektedir. Yatırım yapmadan öncesinde gelişen bir gözlem ve analiz süreci bulunmaktadır. Bu süreçte yatırım yapılacak finansal aracın geçmiş hareketleri analiz edilmeli ve güncel hareketli dikkatli bir şekilde gözlemlenmelidir. Hangi durumlarda değeri artmış? Değer artışı olduğunda ulusal ve global platformda neler yaşanmış? Neden-sonuç ilişkisi kurarak finansal araçlardaki fiyat dalgalanmalarının öyküsü net bir şekilde çıkarılmalıdır. Bütün bunlar anlık gelişen olaylar değildir. Bu nedenle finansçı sabırlı ve soğukkanlı olmalı, elde ettiği analizlere uygun stratejiler geliştirmelidir. Örneğin uzun vadede kar getirecek bir finansal aracın ani düşüşünde paniğe kapılarak satışını gerçekleştirmek zarar elde edilmesine sebep olabilmektedir. Panik yapmak finansçının düşmemesi gereken bir oyundur. Teknik bilgiler ve geçmiş hareketler ışığında yapılan analizlere göre harekete geçilmesi gereken zaman sabırla beklenmeli ve doğru hamle zamanı geldiğinde yapılmalıdır.
Finansçıların bilmesi gereken en önemli nokta, ekonominin geniş kapsamlı ve pek çok şeyle etkileşim halinde olan bir bilim olduğudur. Bunu göz önüne alarak ekonomik terimleri ve stratejileri incelemeli, finansal araçları tanımalı ve borsaları öğrenmelidir. Gerekli teknik altyapıyı edindikten sonra finansçının güçlenmesi için deneyim kazanması gerekir. Geçmiş piyasa hareketlerini analiz edip güncel grafikleri yorumladıktan sonra elde ettiği bütün bilgileri sentezlemelidir. İyi bir finansçının psikolojisi sağlam olmalıdır. Sakinlik ve sabır finansal piyasaların yaşatacağı ani düşüş ve yükselişlere karşı temkinli olmayı sağlamaktadır. Finansçı olmak istiyorsanız eğer bahsettiğimiz bu noktalara dikkat ederek kendinize bir yol haritası çizebilirsiniz.
Borsa Terimleri
Finansal araçların alım-satımının yapıldığı borsalar, pek çok değerli varlık üzerinden ticaret yapıldığı bir alandır. Borsalarda kişi veya kurum olarak yatırım yapabilirsiniz. Burada amaç, eldeki birikimleri yatırıma dönüştürerek kar elde etmektir. Bunun için öncelikle borsaları, teknik terimleri bilmeli ve ekonomik gelişmeleri takip etmelisiniz. Borsa terimleri ekonomiye yabancı olan kişiler için oldukça karışık görünebilmektedir. Ancak borsada işlem yapmak için bu terimleri bilmek şarttır. Sizler için öğrenilmesi zaruri olan borsa terimlerini inceleyeceğiz.
Açık Pozisyon: Alınmış ve henüz kapatılmamış işlemlere verilen isimdir.
Açığa Satış: Kişinin veya kurumun kendine ait olmayan bir menkul kıymeti ödünç alıp başkasına satmasıdır. Amaç değeri düşen menkul kıymetten kar elde etmektir. Açığa satış risk potansiyeli yüksek bir işlemdir. Kısa vadeli işlem piyasalarında gerçekleştirilir.
Açılış Seansı: Belirli bir süre boyunca emirlerin eşleşme yapılmadan alım-satım sistemine kabul edildiği ve süre bittiğinde en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat belirlenir. Tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştirildiği özel bir seanstır.
Anonim Şirket: En az 5 ortak tarafından kurulan, sözleşmede yazılı konularda faaliyette bulunan ve bir unvana sahip, sermayesi paylara bölünmüş olan şirkettir.
Aracı Kurum: Sermaye piyasası araçlarının kendi adına veya müşterisi adına alım-satımını yapan kurumdur. Bu kurumlar Sermaye Piyasası Kurulu tarafından onay almış anonim ortaklıklardır. Aracı kurumlar alım-satım işlemleri, portföy yönetimi ve finansal evrak işleri gibi hizmetler sunmaktadırlar.
Arbitraj: Kur farkı demektir. Finansal araçlar arasında oluşan fiyat farkından yararlanmak amacıyla yapılan alım-satım işlemleridir.
Ayı Piyasası: Fiyatlarda düşüş beklentisinin olduğu piyasalardır.
Bağlı Ortaklık: İşletmenin doğrudan veya dolaylı bir şekilde en az %50 oranında yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olduğu iştirakleridir.
Banka Bonosu: Kalkınma ve yatırım bankaları tarafından borçlu sıfatı kullanılarak düzenlenen hamiline yazılı sermaye piyasası araçlarıdır.
Başlangıç Teminatı: Yatırımcıların vadeli işlem sözleşmelerinde uzun veya kısa pozisyon açarken yatırması gereken teminattır.
Baz Fiyat: Bir finansal aracın belirli bir seans boyunca işlem görebileceği en yüksek ve en düşük fiyat limitlerini belirleyen ana faktördür.
Birincil Piyasalar: Menkul kıymetleri ihraç eden şirketlerle tasarruf sahiplerinin direkt karşılaştığı piyasalardır.
Blok Satış: Verilen emir miktarının şirketin ödenmiş sermayesinin %10’unu aştığı satışlardır. Fiyatların yükseldiği dönemlerde görülür.
Boğa Piyasası: Fiyatlarda yükseliş beklentisinin olduğu piyasalardır.
Borsa Emirleri: İşlem yapılan finansal aracın belirlenen değerde alımının veya satımının yapılması için verilen işlem emridir.
Borsa Fiyatı: Finansal piyasada bulunan finansal araçların yatırımcıların arz ve talebine göre belirlenen fiyatıdır.
Borsa Payı: Borsada işlem yapan yatırımcıların gerçekleştirdikleri işlem hacmine göre borsaya ödedikleri ücrettir.
Broker: Borsada işlem yapma yetkisine sahip aracı kurum temsilcisidir.
Çapraz İşlem: Borsada gerçekleştirilen işlemlerde alıcının ve satıcının aynı kişi veya kurum olmasıdır.
Devlet İç Borçlanma Senetleri: Devletin bütçe açıklarını kapatmak için çıkardığı borçlanma senetleridir.
Devre Kırıcılar: Menkul kıymet borsalarında belirli bir süre içinde belirli bir seviyede düşüş gerçekleşirse alış ve satış emirlerindeki dengesizliğe bağlı oluşacak ani düşüşlerin önüne geçmek için işlemlerinin geçici olarak durdurulmasıdır.
Emir İyileştirmesi: Belirlenen değerde alım-satımı yapılması için emir verilen finansal araca ait söz konusu emirin yeniden düzenlenmesidir. Satış emirlerinin aşağı, alış emirlerinin yukarı çekilmesiyle sağlanmaktadır.
Fiyat Adımı: Hisse senedi fiyatı için bir kerede gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir.
Fiyat Endeksleri: Hisse senedi fiyatındaki değişimdir.
Fiyat Kotasyonu Vermek: Seans sırasında piyasa yapıcının ilan ettiği alış ve satış fiyatıdır.
Fiyat Marjı: Hisse senedi için seans sırasında önerilen en düşük ve en yüksek fiyatlardır.
Fiyat Önceliği: Verilen emirler arasında daha düşük fiyatlı satış emirlerinin daha yüksek fiyatlı satış emirlerinden, daha yüksek fiyatlı alış emirlerinin ise daha düşük fiyatlı alış emirlerinden önce gerçekleştirilmesidir.
Forward İşlemler: Alıcı ve satıcının, belirli bir ürün veya finansal araç için belirli bir fiyat üzerinden belirli bir tarihte alım-satımının yapılması amacıyla anlaşması işlemidir. Opsiyon ve vadeli işlem borsalarında gerçekleştirilen bir işlem türüdür.
Futures Piyasalar: Alıcı ve satıcının, belirli bir ürün veya finansal araç için belirli bir tarihte alım-satımının yapılması amacıyla anlaşması işlemidir. Anlaşma sırasında fiyat belirlenmemektedir. Opsiyon ve vadeli işlem borsalarında gerçekleştirilen bir işlem türüdür.
Halka Açık Anonim Ortaklık: Hisse senetleri halka arz edilmiş anonim ortaklıklardır.
Hazine Bonosu: Bir yıldan kısa bir süre için vadelenen, iskontolu işlem gören borçlanma senetleridir.
Hisse Senedi: Anonim ortaklıklar tarafından çıkarılan, ortaklığın sermayesine katılım sağlama imkanı veren kıymetli evraklardır.
İşlem Hacmi: Bir hisse, endeks, kontrat veya borsaya dair günlük olarak gerçekleştirilen alım-satım işlemlerinin toplam değeridir. İşleme konu olan menkul kıymetin alım-satım işlem sayısının işlem gördüğü fiyatlarla çarpılması sonucu işlem hacmi elde edilir. İşlem hacminin artması, söz konusu menkul kıymetin sürekli alım-satımının yapıldığı ve likiditesinin yüksek olduğu anlamına gelir. İşlem hacmi yüksek finansal araçların risk potansiyeli daha azdır.
Kotasyon: Bir şirkete ait menkul kıymetlerin borsa listesine alınmasıdır.
Kurtaj: Aracı kurumların yaptıkları finansal işlemler için, işlemlerin fiyatlarına bağlı olarak aldıkları komisyonlardır.
Limitli Emir: Emri veren alıcının kabul ettiği en yüksek fiyat, satıcının ise kabul ettiği en düşük fiyattır.
Lot: Hisse senetlerinde işlem hacmini ifade etmek için kullanılan bir işlem birimidir.
Tahvil: Devletin 1 yıl süreyle çıkardığı senetlerdir. Amaç ödünç para almaktır.
Teknik Analiz: Piyasadaki menkul kıymetlere ait bütün geçmiş verilerin grafikler ve bilgisayarlar yardımıyla analiz edilerek geleceğe yönelik tahmin yürütülmesidir.
Türev Piyasalar: Bir malın veya finansal aracın bugün alım-satımının yapıldığı ancak teslimatının belirlenen başka bir tarihte yapıldığı piyasalardır.
Finans Yatırımı Yaparken Dikkat Edilecekler
Sağlıklı bir finans yatırımı yapmak için öncelikle finans dünyasına ve ekonomiye dair bilgi edinmek gerekmektedir. Teknik terimler, borsalar ve iktisadi politikalar finans yatırımı yapmadan önce mutlaka bilinmesi gereken konulardır. Bunun yanında hangi finansal araca yatırım yapılacağına iyi karar verilmelidir. Piyasada işlem gören her bir finansal aracın geçmiş hareketlerinin kaydedildiği grafikler vardır. Finans yatırımı yaparken söz konusu finansal aracın grafiklerini mutlaka yorumlamalı ve teknik analizini yapmalısınız. Bu analiz, finansal aracın geleceğine dair fikir verecektir ve risk potansiyelini azaltacaktır. Finans yatırımına yeni başlıyorsanız eğer küçük adımlarla ilerlemeli ve piyasalarda deneyim kazanmalısınız. Teknik bilgi tek başına borsalarda işe yaramamaktadır. Yatırımcı ne kadar deneyimli olursa edindiği teknik bilgileri de o kadar verimli kullanacaktır. Bunun yanında finans yatırımı yaparken ulusal ve global düzeyde gerçekleşen bütün gelişmelere hakim olmalısınız. Siyasi, askeri, coğrafi olabilen bu gelişmeler ekonomiye ve doğrudan borsalara etki etmektedir. Bu nedenle doğru bir finans yatırımı yapmak için doğru zamanı beklemelisiniz. Sabırlı olmalı, analizlerinize uygun stratejiler uygulamalısınız. Finans yatırımı yaparken kulaktan dolma bilgilere inanmamalı ve bir görüşe ihtiyaç duyarsanız uzman ekonomistlerin analizlerinden fikir almalısınız. Son olarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş kurumlar üzerinden işlem yapmaya dikkat etmelisiniz.