Günümüzün en trend teknolojilerinden biri kripto para teknolojisidir. Kripto para, en basit tanımı ile sanal para birimi anlamına gelmektedir. Sanal para birimi olarak takas işlemlerinde kullanılabilmekte, tamamen dijital olmakta, şifrelenmekte ve geleceğin para birimi sıfatını taşımaktadır.
Kripto para birimleri oldukça fazladır. En bilinen para birimleri Bitcoin, Bitcoin Cash, Ripple, Ethereum, Litecoin, Cardano ve EOS gibi birimlerdir. Dünya çapında kullanılmaktadır. Pek çok devlet başkanı ile birlikte dev şirketler tarafından da bu birimler bilinmekte ve işlenmektedir. Kripto para takas işlemlerinde kullanıldığı için bu işlemi gerçekleştirmek adına “kriptografi” kullanılmaktadır. Bu bilime de “Kriptoloji” denmektedir. Kriptoloji bir şifreme bilimidir ve belli bir sisteme göre verileri şifreleme anlamına gelmektedir. Kripto para birimleri de bu şifreme bilimi ile transfer edilmektedir. Belli bir ortam üzerinde şifreler oluşturulmakta ve bu şifreler çözüldüğünde de transfer işlemi gerçekleşmektedir. Bu veri oluşturma ve çözme işleminde algoritmalar kullanılmaktadır. Bu algoritmalar Hash fonksiyonlarına benzemektedir.
Bu para biriminin tarihine bakacak olursak karşımıza Satoshi Nakamoto isminin çıkacağını görürüz. Nakamoto, Bitcoin’i ilk bulan kişidir. Bitcoin’in kurucusu olarak da bilinmektedir. 90’lı yılların sonuna doğru pek çok dijital para birimi oluşturulmaya çalışılmış fakat aralarında bir tek Satoshi Nakamoto başarılı olmuştur. Flooz, Beenz, DigiCash o zamanlarda geliştirilen sistemlerden yalnızca birkaçı olarak yer almıştır. Fakat bu sistemler hiçbir şekilde başarılı olmamıştır. Başarısız olmalarının temel sebebi ise sahtekarlıkların yapılması, finansal sıkıntıların yaşanması ve şirket içi anlaşmazlıklar nedeniyle sistemin sürdürülebilirliğini yitirmesidir. 1990’lı yıllardan 2009 yılına kadar bir dijital sistem geliştirilmeye çalışılmıştır ve 2009 yılında ilk kripto para birimi olan Bitcoin ortaya çıkmıştır.
Satoshi Nakamoto’nun da kim olduğu bilinmemekle beraber, bu kişilerin bir grubu temsil ettiği düşünülmektedir. Çünkü Satoshi Nakamoto bir yazılımdır ve açık kaynak kodludur. Dolayısıyla tek bir kişi yerine pek çok kişinin ortaklığında gerçekleşen bir yazılım olarak düşünülmektedir. Bu ağın uçtan uca şifrelemeleri dosya paylaşımı oluşturması da bu tespiti kanıtlar nitelikte olmaktadır.
Günümüzde yatırımcısının oldukça fazla olduğu ve Türkiye’den de yaklaşık olarak bir milyon Türk vatandaşının yatırım yaptığı kripto paralar, insanların aklında sanal para birimi olması nedeniyle “Güvenilir mi?” sorusuna neden olmaktadır. Ödeme sistemleri söz konusu olduğunda insanlar genellikle aynı parayı iki kere harcamaktan korkmaktadır. Bunu önlemek adına bankalar işlem kaydı tutmaktadır. Fakat bu metot paranın harcanmasını önlememektedir. Bu da güvenilirliği azaltmaktadır. Kripto para teknolojisinde ise böyle bir durum söz konusu değildir. Sanal para birimlerinde işlemlerin gerçekleşebilmesi için sistemin her parçasına onay verilmesi gerekir. Bu da “Blockhain” aracılığı ile yapılmaktadır. Yapılan işlem herkes tarafından görülmekle birlikte üst düzey kontrol altında gerçekleşmektedir. Bu da kripto paraları daha güvenilir hale getirmektedir.
Kripto paraların transfer işlemleri de gönderici ve alıcıların cüzdan adresleri ile yollanacak miktar bilgisiyle yapılmaktadır. Takas ya da gönderi işlemi ile gönderici bilgiyi doğrulamalıdır. Doğrulanan bilgi sistem tarafından onaylanmalıdır. Onaylanmayan bilgilerin takas ya da gönderi işlemi gerçekleşmemektedir. Eğer işlem onaylanırsa herhangi bir şekilde işlemi geri alma olasılığı yoktur. Bu nedenle büyük risk taşımaktadır. Genellikle kripto para söz konusu olduğunda hack ya da saldırı olayları risk taşıyan grup içerisinde yer almaktadır.
Kripto Para Ne İşe Yarar?
Kripto para, kripto para borsaları içerisinde değer görmektedir. Bu nedenle kripto paranın ne işe yaradığından çok bu borsanın ne anlama geldiği ve ne işe yaradığı bilinmelidir. Kripto para borsası içerisinde “coin” işlemi yapılmaktadır. Coin işlemleri kripto para birimleri olan Bitcoin, Ethereum ve Litecoin gibi işlemlerin yapılmasını sağlamaktadır. Bu borsa tıpkı döviz borsasına benzemektedir. Nasıl ki döviz borsası içerisinde Dolar ve Euro alınıp satılabiliyor ise aynı işlem kripto paralar için de geçerlidir. Günümüzde Türk Lirası ile de bu işlemleri yapmak mümkündür.
Bu borsa, tüm kripto para yatırımcılarını bir araya getirmektedir. Bu sayede alıcılar ve satıcılar, “takas” işlemi ile satın alma ve satma işlemlerini yapabilmektedir. Aynı zamanda takas işlemi yapan kişi (alıcı ya da satıcı) borsa aracılığı ile aracı görevi gördüğü için yaptığı her işlemden komisyon da elde etmektedir. Elde edilecek olan komisyon, kripto para birimine göre değişkenlik göstermektedir. Bu borsanın tüm çalışma prensibi arz ve talep üzerine kuruludur. Dolayısıyla riskli bir piyasadır.
Alıcı ve satıcıların bir arada olması, ne kadar kar ne kadar zarar elde edilebileceğini görmeyi sağlar. Coin alıp satmak için öncelikle bir hesap oluşturmanız ve bir cüzdana sahip olmanız gerekir. Bu cüzdan içerisine para yükleyerek tüm alım ve satım işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz. Elde ettiğiniz kazanç ile pek çok takas işlemi yapabilirsiniz. Örneğin 1 BTC ile Türkiye’de ikinci el araba takası yapma şansınız mümkündür. Bir tek para birimleri arasında değil çeşitli maddi kaynaklarla da takas işlemi yapabilirsiniz.
Kripto paralar bir yatırım aracıdır. Yatırımcı olmak isteyen kişiler için oldukça avantajlı bir piyasadır çünkü gelecek vadetmektedir. Yapılacak olan tüm işlemlerde dikkatli olduğunuz ve gelecek arz ve talebi doğru tahmin edebildiğiniz müddetçe, kar elde edebilirsiniz. Üstelik yaptığınız her işlem üzerinden belli bir komisyon alacağınız için kazancınız zarar etseniz bile olacaktır. Piyasanın sunduğu en büyük avantajlardan biri de budur.
Kripto Para Nasıl Üretilir?
Kripto para üretimine dair pek çok yöntem vardır. Günümüzde bin 278 adet farklı kripto para birimi mevcuttur. Bu nedenle yüzlerce farklı üretim çeşidi vardır. Lakin kripto para üretiminde en çok kullanılan üç yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler; Proof of Work (PoW – Yapılan işin kanıtlanması), Proof of Stake (PoS – Sahip olunan değerin kanıtlanması) ve sabit miktar ya da geliştiriciler tarafından üretimin yapılması şeklindedir.
Proof of Work Yöntemi (PoW): Bu yöntemde belli bir matematiksel algoritma kullanılarak elektronik cihazlar üzerinden coin üretilmektedir. Bu cihazlar ASIC, grafik kartları ve işlemciler gibi cihazlar olabilmektedir. Matematiksel algoritma dahilinde yeni bir çözüm üretilmesi ve bu çözümün mevcut halde bulunan blok zincirine eklenmesi ile coin üretimi gerçekleşmektedir. Bulunan her bir yeni çözüm, yeni bir blok eklenmesi anlamına gelmektedir. Bu işlemi yapan kişilere de kripto para madencisi denmektedir. Algoritmanın çözümünü yapan kişi madencilik işlemini yerine getirmektedir. Bu kişiler çözümü sisteme göndermeden önce beklemede olan transferlerden de mevcut çözüme dahil transfer ücretlerini alabilmektedir. Bu sayede daha fazla kazanç elde edilmektedir.
Bitcoin, Ethereum, Litecoin gibi kripto para birimlerinin en sık üretildiği üretim yöntemi olarak da PoW yöntemi bilinmektedir. Bu işlemi daha basit bir şekilde anlatmak gerekirse Facebook üzerinde satış yapan ve buradan gelir elde eden biri olduğunuzu düşünün. Yeni ürünlerinizi satışa sunacaksınız ve her bir yeni ürün için belli bir algoritma oluşturmanız gerekiyor. Bu ürünleri diğer insanlarla paylaşmak istiyorsunuz ve bunun için sürekli olarak bir algoritma üretiyorsunuz. Yaptığınız her paylaşımdan sonra 10 adet beğeni alıyorsunuz. Bu beğeniler sayesinde aldığınız her bir beğeniden de 1 adet blok ödülü elde ediyorsunuz. Paylaşımı yaptığınız için de Facebook tarafından ödüllendiriliyorsunuz. Örneğin her 10 paylaşım için 1 blok ödülü alıyorsunuz. Bu sayede kazancınız hep daha fazla oluyor. Üstelik Facebook tarafından yaptığınız paylaşımlar onay aldığı zaman daha fazla kazanç elde ediyorsunuz.
Proof of Stake (PoS) Yöntemi: PoW yöntemine oldukça benzese de durum biraz daha farklıdır. Burada kripto para üretilir ve üzerinden belli bir zaman geçtikten sonra üretilen birim sistem tarafından otomatik bir şekilde kabul edilmektedir. Bu sayede hesabınızdaki cüzdan içerisinde kripto para birimi bulunduğu müddetçe cüzdanınızda bulunan paraya bağlı olarak hem siz hem de diğer insanlar orantılı bir şekilde kripto para sahibi olmaktadır. Örnek üzerinden anlatmak gerekir Ali, Ayşe ve Mehmet kendi coinleri olan üç kişi olsun. Ali’nin 100, Ayşe’nin 100 ve Mehmet’in de 300 coini cüzdanında bulunuyor. Her iki dakika içerisinde 6 adet yeni coin üretiliyor ise sistem her iki dakika da bir mevcut bakiyeleri kontrol ederek hesap üzerinde arttırma işlemine gidiyor demektir. O halde toplam coin sayısı 600’dür. 600 sayısı 6’ya bölündüğünde 100 elde edilir ve bu demektir ki her 100 coin için 1 coin daha verilmektedir. Yani Ali ve Ayşe 100 coin için 1 coin, Mehmet ise 3 coin alır. PoW işleminden sonra cüzdanlarda oluşacak olan yeni oran Ali 101, Ayşe 101 ve Mehmet 303 şeklinde olacaktır.
Bu sistem diğer yönteme göre daha avantajlı görülmektedir. Çünkü herhangi bir ödül almak için ekstradan işlem yapılmasına gerek yoktur. Direkt olarak üretilen her bir yeni blokta sistem tarafından ödül verilmektedir ve bu ödül cüzdanınızdaki coin ile orantılı olmaktadır. Dolayısıyla ne kadar çok coin sahibi olursanız o kadar çok ödüllendirilmiş olursunuz.
Geliştirici ya da Sabit Miktar Üzerinden Yapılan Üretim: Bu yöntemde kripto para üretiminin kontrolü tamamen geliştiriciye aittir. PoW ve PoS yöntemine göre bu yöntem daha basittir. Para üretimi yalnızca geliştiriciye ait olduğu için üretilecek olan her para yöntemi geliştirici tarafından belirlenmektedir. Örneğin kimi yatırımcılar kripto para üretmek için banka kasasına Dolar koymakta ve üretimi bu şekilde sağlamaktadır. Dolar üzerinden üretim yapmayı tercih etmek geliştiricinin elindedir. Bu yöntemin en iyi örneği Tether (USDT) üretimidir.
Kullanılacak her üç yöntemle de coin üretimi mümkündür. Zorluk sıralaması yapılırsa en zordan en kolaya olan sıralama; PoS, PoW ve geliştirici üzerinden yapılan üretim şeklinde olacaktır. PoW ve PoS yöntemi için bilgisayar donanımı hakkında ileri seviyede olmak ve matematiksel alanda da üst düzey bilgiye ulaşmak gerekmektedir. Geliştirici üzerinden yapılan üretimde ise üretim yöntemi tamamen geliştirici tarafından belirlenebildiği için algoritma kullanmaya gerek bile kalmayabilmektedir.
Kripto Para Nasıl Alınır?
Kripto para satın almadan önce neden bu alana yöneldiğinize ve neden kripto para satın almak istediğinize karar vermelisiniz. Eğer kısa yoldan zengin olmayı düşünüyorsanız, bu piyasa içerisine girmemelisiniz. Çünkü coin yatırımcılığı ya da kripto para madenciliği, büyük bir sabır istemektedir. Borsanın ani yükseliş ve düşüşlere sahip olduğu da göz önünde bulundurulmalıdır. Yapılan yatırımlarda dikkatli davranmak, yatırım yapmadan önce sistemin nasıl işlediğini A’dan Z’ye bilmek gerekir. Mantıksız ve tahmini bir şekilde yapılan yatırımlar büyük hüsranlarla sonuçlanabilmektedir.
Eğer kaybetme riskini göze alamıyorsanız yine kripto para satın almamalısınız. Çünkü borsa içerisinde çok başarılı bir yatırımcı olsanız bile mutlaka kayıp yaşarsınız. Çünkü kimi zaman kripto para borsası oldukça dalgalı bir pozisyona sahip olmaktadır. Üstelik siyasi olaylardan, ülkelerin ekonomik durumlarından, bankalardan, finansal kurum ve kuruluşlardan, hatta ve hatta medya ve basın organlarında çıkan kötü haberlerden etkilenmektedir. Dolayısıyla piyasa içerisinde oldukça ani yükseliş ve düşüşler meydana gelebilmektedir.
Kripto para satın almak istiyorsanız aracı kurumlar ile çalışabilir ya da direkt olarak borsa üzerinde kendi işlemlerinizi kendiniz gerçekleştirebilirsiniz. Kripto para borsaları içerisinde en güvenilir olan piyasaları takip etmek için çeşitli kanallardan destek alabilirsiniz. Bunun için yabancı ülkelerdeki kanalları takip etmeniz oldukça önemlidir. Çünkü bu piyasaya dair en geniş ve doğru bilgileri elde etmenizin yolu yabancı kanalları takip etmektir. En çok bilinen kripto paraların alış ve satış işlemlerini borsa üzerinden yapmanız mümkün olduğu gibi bazı borsalar içerisinde “altcoin” adı verilen ve az bilinen kripto para birimlerinin satışını ve alışını da gerçekleştirmektedir. Bu nedenle satın alma işleminden önce vermeniz gereken bir diğer karar hangi coin üzerine yatırım yapacağınızdır. Bu kararı verdikten sonra borsa içerisinde bir hesap açmanız gerekir.
Kripto para yatırımı için güvenilir bir borsa ya da aracı kurum bulduktan sonra tarafınızdan hesabınızda işlem yapabilmek için kimliğinizi doğrulamanız istenir. Bu işlemde istenen kimlik doğrulama adımlarını yerine getirmeniz gerekir. Eğer işlemlerinizi borsadan yapacaksanız mutlaka tarafınızdan kimlik, pasaport ve adres bilgisi istenmektedir. Ek olarak bazı borsalar bir fatura örneğinizi de talep edebilmektedir. Hesabınız üzerinden belgelerinizi borsadaki yetkili kişilere teslim ettikten sonra kimlik doğrulamanızın tamamlanmasını beklemelisiniz. Onay süreci 1 ile 5 iş günü arasında sürebilmektedir.
Onayınızı aldıktan sonra kripto para alım ve satım işlemlerine başlayabilirsiniz. Dilerseniz buradaki hesabınızı bir banka hesabınıza bağlayabilirsiniz. İlk etapta kripto para satın alabilmeniz için hesabınıza para yatırmanız gerekecektir. Bu nedenle mutlaka güvenilir bir banka ile çalışmalısınız. Banka hesabınızla borsadaki hesabınızı birbirine bağlamak için de sanal ödeme araçlarını kullanmalısınız. Bazı borsalar banka hesabının size ait olduğunu teyit etmek amacıyla hesabınıza ait banka kartının fotoğrafını sizlerden talep edebilmektedir. Kimi borsalarda ise sadece IBAN numara bilginizi vermeniz yeterli olmaktadır.
Tüm bu işlemlerden sonra kripto para satın alma işlemlerine başlayabilirsiniz. Hesabınızda yer alan tutara bağlı olarak kripto para satın alabilir ve bu parayı tekrardan satışa sunabilirsiniz. Satın alma işlemleriniz daima tam zamanında gerçekleşmeyebilmektedir. Kimi sistemler içerisinde satın alma işlemi sisteme geç yansıyabilmektedir. Bu durumda 24 saat beklenmesi gerekir. Eğer 24 saati aşan süre içerisinde satın alma işleminiz hala gerçekleşmediyse borsa yetkilileri ile iletişime geçmeniz yeterli olacaktır.
Eğer satın alma işleminizi şimdi gerçekleştirmek istemiyor, satın alma işleminizi erteleyerek daha düşük bir tarihte (kripto para biriminin değerinin düşeceğini önceden tahmin ettiğiniz bir günde) satın alma emri vererek de işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz. Bu yöntem tıpkı Forex piyasası içerisinde ileri tarihte döviz alıp satmaya benzemektedir. İşlem çift yönlü olarak yapılmaktadır. Satış işlemi gibi alış işlemini de ileri tarihli emir verdiğinizde yapmanız mümkündür. Kripto para borsasındaki tek fark, hesabınızda 200 Dolar var ve bu tutarın 100 Dolar tutarındaki bölümü ile ileri tarihte kripto para almak için emir verirseniz, sistem tarafından 100 Dolar tutarındaki bakiyenize bloke konulmasıdır. Satın alma işlemi gerçekleşmeden 100 Dolar üzerindeki bloke kaldırılmamaktadır.
Kripto Para Ticareti
Kripto para ticareti, yazımızın tamamında anlatmış olduğumuz bilgilere dayanarak yapılan ve dijital ortam üzerinde gerçekleştirilen alım ve satım işlemini ifade etmektedir. Borsa üzerinden yapılan bu ticarette alıcılar ve satıcılar aynı ortam üzerinde bulunmakta, kripto para ve türevleri alınıp ve satılabilmekte, borsa içerisindeki tüm kripto para birimlerinin fiyat grafikleri gözlemlenebilmektedir. Tıpkı Forex piyasasına benzeyen bu borsaya, dünya çapındaki pek çok yatırımcı dahil olmaktadır. Dolayısıyla uluslararası bir ticaret söz konusudur. Türkiye’de de kripto para ticaretinin yapılabileceği ve en çok tercih edilen bazı siteler bulunmaktadır. Bu siteler:
- Binance
- Paribu
- BTCTurk
- Coinbase
- Kraken
olarak yer almaktadır. Ticarete dahil olabilmek için tek yapmanız gereken şey, siteye üye olmak ve site aracılığı ile kripto para borsasına üye olarak bir hesap açmaktır. Bu hesap içerisine para yatırdıktan ve ilk satın alma işleminizi tamamladıktan sonra borsa içerisindeki alım ve satım işlemlerine dahil olabilirsiniz.